دديني مدرسو نصاب د وړتيا او نيمګړتيا په تله کې – (پنځمه برخه)
حامدافغان
ديوناني فلسفې عاشقان اواخوان الصفا:
په پيل کې داسلامي نړۍ فلسفه پلوه پوهانو اوعلماوو دارسطو دفلسفې په پټوسترګو منل اوتقليد ونکړ،اوهغه يې له تنقيد اوتحقيق نه لوړه ونه بلله اوډېرۍ پوهانو دفلسفې په ترديد کې کتابونه وليکل اودفلسفې په ګڼ شمېرموضوعاتو يې نظرونه ورکړل اوڅه چې کمزوري ورته ښکاره شول دهغه څرګندوني يې په ښکاره وليکلې.
په دې لړکې معتزله ؤ يوڅه زيات کارکړى دى چې نظام اوابوعلى جبائى په ځانګړې توګه ديادولو وړدي،په نهمه پېړۍ کې حسن بن موسى نوبختى د((الاراء والديانات))په نامه يوکتاب وليکه اوپه دې کې يې دارسطو دمنطق ځينې مهم مسائل ردکړل.په څلرمه پېړۍ کې امام ابوبکرباقلانى ((دقائق)) وليکه چې په فلسفه يې سختې نيوکې وکړې اوپه يونانى منطق يې عربي هغه غوره وباله اوداخبره يې ثابته کړه .په پنځمه پېړۍ کې علامه عبدالکريم شهرستانى (دالملل والنحل ليکوال) دبرقلس اوارسطو دنظرياتو په ترديدکې يوکتاب وليکه اوددوى دمنطق له قواعدوسره سم يې په هغوى ردونه وکړل
دهمدې پېړۍ په اخرکې داسلامي نړۍ سترامام ابو حامد الغزالي دمنطق اوفلسفې په ضد راپورته شو اود((تهافة الفلاسفه)) په نامه يې هغه غوره کتاب وليکه چې ترسلو کلونو پورې ېې دفلسفې دپلويانو خولې وروتړلې داراز په شپږمه پېړۍکې ابوالبرکات البغدادى په دې لړکې ډېرکار وکړاود((المعتبر)) په نامه يې هغه کتاب وليکه چې دارسطواکثره نظريات يې غلط ثابت کړل.
اوپه همدې پېړۍ کې دخراسان سترامام فخرالدين الرازى دمسلمانومتکلمنيواواشاعره و په استازيتوب په فلسفه باندې سختي نيوکې وکړې؛خوداسلامي نړۍ هغه له فلسفې مرعوب پوهان چې ارسطو يې عقل کل باله له خپلو افکارو نه وو په شاکېدونکى دوى دارسطو دشخصيت په سحرکې راګېرپاتې وو اوهغه يې له هرډول نيوکواوتنقيدنه لوړباله دوخت په تېرېدو سره دفلسفيانو په منځ کې دارسطو تقدس اوعظمت زياتېده اودهغوى په زړونوکې دفلسفې ددې مشرکو پلارانو مينې ځاى نېوه ابونصر الفارابى (٣٣٩) دافلاطون اوارسطو په اړه ليکي:
وکان هذان الحکيمان مبدعان للفلسفه ومنشئان لاوائلها واصولها ومتممان لاواخرها وفروعها وعليهما المعول فى قليلها وکثيرها
ابوعلى سينا(٤٢٨هـ)له فارابى نه يوڅه مخکې و هغه په منطق الشفاکې ليکي:څومره موده تېره شوه خوترننه پوری چادارسطو په تحقيقاتو کې کومه زياتونه ونکړه ديونان دفلسفې په سترووکيلانو کې يوهم ابن الرشد(٥٩٥هـ) دى اوويل کېږي چې دتصوف په اصطلاح کې ابن الرشد دفنافى الشيخ درجې ته رسېدلى و يعنې دارسطو ميني په ارسطوکې فناکړى و.دتاريخ فلاسفة الاسلام ليکوال لطفى جمعه دابن الرشدپه اړه ليکي:
اماتمجيد ابن الرشد لارسطو فلاحدله فيکاد يولهه وقدوضع له اوصافاً تجعله فوق درجات الکمال الانسانى عقلاً وفضلاً ولوکان ابن الرشد يقول بتعددالالهة لجعل ارسطو رب الارباب.
په اوومه هجري پېړۍ کې دفلسفې په کړيوکې نصيرالدين طوسي (٦٧٣هـ)راپيداشو چې په مدرسوکې دمحقق طوسى په نامه سره شهرت لري.داهغه مهال و چې اسلامي نړۍ اوبغداد دچنګيزدزامنو ترکومي تېرشوى وو اوپه سيمه کې دتاتاريانو ولکه ټينګه وه اوپه اسلامي نړۍ باندې دعلمي زوال تورې وريځې خپرې وې دامهال محقق طوسى ديوناني فلسفې وتلى استازى و اوپه سياسي توګه دهلاکوخان ښى لاس و. اوداراز دده شاګردان هم په دې اړه پوره فعال وو لکه قطب الدين شيرازي اوقطب الدين رازى _دوى دواړو ددرس اوتعليم اوتصنيف اوتاليف په برخه کې ډېرکارونه کړي دي.اودايران دتعليم
دهغې طريقې اساس دوى ايښى دى.چې په هغی کې فلسفی اومنطق مرکزي رول لاره په وروسته وخت کې ددوى داطريقه دعلامه سيدشريف په وا سطه هندوستان ته ورسېده اوسيدشريف دقطب الدين رازي شاګردو،اوپه دې سيمه کې موجود درس نظامي ددوى دنصاب مترقي ياشړيدلى شکل دى !
اخوان الصفا:
دڅلرمې هجري پېړۍ په وروستيوکې په اسلامي نړۍ باندې ديوناني فلسفې اغېزي ډېري زياتې شوې وې هرذهين اوځېرک ځوان به فلسفې ته په درنه سترګه کتل .دڅلرمې پېړۍ په منځ کې داخوان الصفاپه نامه يوه فلسفه پلوه ډله راپيداشوه دوى دهرفن اوعلم له پاره معيار يوناني فلسفه وګرځوله اودوى په دې اند وو چې ټول ديني مباحث اوعقائد بايددفلسفې په معيار وتلل شي.ددوى دمنشور اوهدف اساسي ټکى داوو:
ان الشريعة الاسلامية قدنجست بالجهالات واختلطت بالضلالات ولاسبيل الى غسلها وتطهيرها الابالفلسلفة لانها حاوية للحکمة الاعتقادية والمصلحة الاجتهادية وانه متى انتظمت الفلسفة اليونانية والشريعة المحمدية فقدحصل الکمال.
ژباړه:اسلامي شريعت په ناپوهيواوبيلا ريوسره ګنده اوککړشوى دى اويواځې په فلسفه سره پاکېدلى شي ځکه په فلسفه کې اعتقادي علوم،حکمت اواجتهادي مصلحتونه پراته دي نوريښتونى کمال يواځې دمحمدي شريعت اوفلسفې په امتزاج سره ترلاسه کېدى شي.
دوى خپل دکارملګرې په دې پوهه کړي وو چې بايدپه زړواوپخوخلکو غرض ونلري اوپه نويوځوانانو کاروکړي ځکه دې لارې ته دمشرانو سمول سخت کارده اوځوانان نوى شی ژرمنلى شي.دوى دخپل هدف دپرمخ بيولو له پاره ٥٢رسالې وليکلې اوددوى خپل فلسفي مباحث يې پکې وڅېړل. دې رسالود((رسائل اخوان الصفا)) په نامه سره شهرت لاره اودې لاندې کسانوليکلې دي.
[١]ابوسليمان محمدبن نصر البستى المفدسى.
[٢] ابوالحسن على بن هارون الزنجانی
[٣]ابواحمد النهرجورى.
[٤]زيدبن رفاعه
(۵)العوفى.
نور بیا
دعلم کلام ايجاد:
