د بانک نوټ ديني ليد لوری/ دوهمه برخه
د بانک نوټ ديني ليد لوری (شرعي حثيت )
[حکم الأوراق النقدية]
مفتي/ حبيب الله قاسمي
[۲]ــ دبانک نوټ په اړه دوهم نظر:
ددوهم نظر خاوندان وايي چې : نوټ پخپله مال اوسوداګريز توکی دی . ځکه راکړه ورکړه اوس ټوله دهمدې نوټ په مرسته کيږي، کاغذ په خپل ځان کې هم يوڅه ارزښت اوقيمت لري، خو اوس يې قيمت دود او رواج نور هم لوړکړی ، لکه قيمتي کاڼي او مرغلرې، چې قيمت يې که څه هم ډير لوړ دی، خوبياهم د مال او سوداګريز توکي بڼه لري .
ياد نظر په هند کې د رام پور علماوو اودغه راز دهند نامتو مولانا احمد رضا خان لاره ، شيخ عبدالرحمن السعدي ته هم دغه نظر غوره ښکاري[1]. مولانا احمدرضا خان د خپل موقف دتاييد ځانګړې رساله ((کفل الفقيه الفاهم فی أحکام القرطاس و الدراهم ))ترنامه لاندې ليکلې ده، دا په خپله رساله کې پردې ټينګار کوي، چې نوټ سوداګريز توکی (مال) دی ، دپور سند، نه دی ، دی ليکی :
اما أصله فمعلوم أنه قطعةٌ کاغذ ، والکاغذ مالٌ متقومٌ و مازادته هذه السکة إلارغبة للناس اليه ، و زيادة في صلوح إدخاره للحاجات وهذا معنی المال ای يميل اليه الطبع ويمکن إدخاره للحاجة.
ژباړه : دنوټ اصل خو موږ ته څرګند دی، چې دکاغذ يوه ټوټه ده اوکاغذ
مال دی ،چې قيمت لري ،خوکله چې نوټ سيکه وبلل شوه ؛ نودخلکو ليوالتيا ورسره زياته شوه ، بله داچې د اړتيا پرمهال يې زيرمه کول، هم زيات اسانه دي ، د يوه توکي سوداګريز مال بلل همداسې وي، چې دخلکو ليوالتيا ورسره زياته وي اوخلک يې د خپلو راتلونکو اړتياوو بشپړولو له پاره زيرمه کړای شي . [2]
ددوهم نظر دخاوندانو دلايل :
لومړی دليل :
سوداګريزو توکو اوسامان (عروضو ) چې څومره تعريفونه اوځانګړنې بيان شوي هغه ټولې په اوسني نوټ کې شته لکه لاندې تعريفونه يې تاسو ګورئ :
لومړی تعريف : العرض هوکل ماعدا العين و الطعام من الاشياء کلها .
ژباړه : له سرو اوسپينو زرو پرته نور ټول شيان دسوداګريزو توکو (عروضو) تر سرليک لاندې راځي .
دوهم تعريف : هو: ماسوی النقد :
ژباړه :له زرو پرته نورټول شيان سوداګريز توکي ګنل کيږي.
دريم تعريف : هوکل ما لا زکاة في عينه.
ژباړه : سوداګريز توکي هغه دي په ذات کې يې زکات نه واجبيږي .
څلورم تعريف : هو ما عدا الحيوان ، والطعام ، والنقد
ژباړه : له ژوي ،خوراکو توکو اوزرو پرته نورټول شيان توکي دي.
دوهم دليل :
دنوټ په مرسته چې کله يوڅوک توکي اخلي ؛ نوعقد پرخپله پر نوټ خلک بولي، په سرو او سپينو زرو يې څوک نه بولي،بيا دنوټ قيمت ټاکل کيږي، چې له خلکو سره ليوالتيا پيدا شي ، نوټ په ځان کې له زرو سره ډير توپير لري ،ځکه نوټ يواځې يو کاغذ دی ،که څه هم په چلښت کې د زرو دروپو په څير اوس شوي ،سپينو زرو ته ورته والي لري ،خود ورته والي معنا يې دانه ده ،چې د سپينو اوياسروحکمونه ورباندې پلي کړو ، تاسو وګورئ، مرغلري اوقيمتي کاڼي که څه هم کله داسې پېښیږي چې قيمت یې له زرو سره برابر اوياهم ترې پورته وي ،تاسو وواياست موږ داسې قيمتي کاڼو ته زر ووايو ؟ هېڅکله نه ؛نو نوټ هم دغسې وبولئ .
دريم دليل :
نوټ نه تلل کيږي اونه هم وزن کيږي ،نه ورته داسې بل څه نشته، چې
چې دهغه شئ حکمونه ورباندې پلي کړو.
څلورم دليل :
فقهاوو ويلي : نوي مسايل بايد هغوی ته نژدې مسايلو باندې قياس کړل شي اوبياپرې دپخوانومسايلوټول حکمونه پلی شي، د همدې قاعدې غوښتنه ده چې: نوټ هم بايد د(عروضو) تر حکم لاندې راشي ځکه توښه (عروض) دغسې دي ،چې نه پيمانه کيږي اونه هم په وزن پلورل کيږي ،نه هم چارپای او نه هم ځمکه وي .
پنځم دليل :
که چېرته نوټ واکمن له چلښت څخه وغورځوي، نوبيايې هېڅ ارزښت نه پاتي کيږي، داپه خپله ددې خبرې دليل دی، چې نوټ په ځان کې زر نه دي ،بلکې دلنډ وخت له پاره زر ګڼل شوي دي ،څودخلکو پام ځانته واړوي، خوسره اوسپين زر داسې نه دي، هغه تل ارزښت لري، له همدې امله وايو چې: نوټ د زرو بديل اوياهم ورته بلل يوداسې قياس دی ،چې زړه ته يې سمون نه لويږي .
د دې موضوع لومړۍ برخه دلته کتلای شئ
[1] فتاوی سعديه : له ۲۷نه تر ۲۹مخ پورې .
[2] کفل الفقيه الفاهم فی احکام القرطاس والدراهم مخ : ۱۳دمولوي احمدرضاخان بريلوي لاهور شبير برادز اردو بازار لاهور . مولوي احمدرضاخان په هند کې يوډيره ناندريزه څېره تېره شوې ،د ديوبند مدرسې له نامتو علماوو سره يې دفرعي مسايلو په سر ډيرې شخړې او مناظرې وکړې ، په خپلو کتابونوکې يې ډير بدر رد اوسپکې سپورې ورپسې وليکلې ، په ټول هند کې يې سترې ناندرۍ را وپارولې ، مذهبي شخړې راولاړې کړې ،دمسلمانانو ترمنځ يې ستر فکري واټنونه را منځ ته کړل ، له پوهاند رشاد مرحوم نه مې اوريدلي وو، چې نوموړي په خټه بړيڅ پښتون ملا و .
