د یوې جامع نبوي دعا شرحه او تفصیل
لیکوال: حامد افغان
د دعا متن او تخریج
رَبِّ أَعِنِّي وَلَا تُعِنْ عَلَيَّ، وَانْصُرْنِي وَلَا تَنْصُرْ عَلَيَّ، وَامْكُرْ لِي وَلَا تَمْكُرْ عَلَيَّ، وَاهْدِنِي وَيَسِّرِ الهُدَى إِلَيَّ، وَانْصُرْنِي عَلَى مَنْ بَغَى عَلَيَّ، رَبِّ اجْعَلْنِي لَكَ شَكَّارًا، لَكَ ذَكَّارًا، لَكَ رَهَّابًا، لَكَ مِطْوَاعًا، إِلَيْكَ مُخْبِتًا أَوَّاهاً مُنِيبًا، رَبِّ تَقَبَّلْ تَوْبَتِي، وَاغْسِلْ حَوْبَتِي، وَأَجِبْ دَعْوَتِي، وَثَبِّتْ حُجَّتِي، وَاهْدِ قَلْبِي، وَسَدِّدْ لِسَانِي، وَاسْلُلْ سَخِيمَةَ قَلْبِي. رواه البخاري في الأدب المفرد، برقم 664، و665، وأبو داود، كتاب الوتر، باب ما يقول الرجل إذا سلّم، برقم 1510، و1511، والترمذي، كتاب الدعوات، باب في دعاء النبي صلى الله عليه وسلم برقم 3551، وابن ماجه، أبواب الدعاء، باب دعاء رسول الله صلى الله عليه وسلم برقم 3830، والنسائي في السنن الكبرى، 6/ 151، وأحمد 3/452، برقم 1997، وصحيح ابن حبان، 3/ 227، ومصنف ابن أبي شيبة، 10/ 280، وعبد بن حميد، 1/ 236، والحاكم وصححه ووافقه الذهبي، 1/519، ومسند الشهاب، 2/ 344.
ژباړه
ای ربه زما مرسته وکړه زما پر خلاف له بل چا سره مرسته مکوه، او زما نصرت وکړه زما پر خلاف زما له دښمن سره مرسته مکوه، او چا چې ماته د شر او بدو اراده کړې وي په هغو خپل مکر نازل کړه، او مایې له شر او مکر نه خوندي کړه، او زما دښمن ته وس مه ورکوه چې زما پر خلاف په خپل فریب او دوکه کې بریالی شي، او ماته سمه لاره وښیه او په سمه لاره مي ثابت ولره، او د هدایت په لاره تګ راته اسانه کړه، او څوک چې پر ما ناحقه تیری کوي د هغو په مقابل کې مرسته راسره وکړه، ای ربه ! ستا ډیر شکر ایستونکی مي وګرځوه، ستا ډیر ذکر کوونکی مي وګرځوه، ستا نه ویریدونکی مي وګرځوه، ستا ډیر پیروي کوونکی مي وګرځوه، تاته رجوع کوونکی مي وګرځوه، تاته عاجزي کوونکی او توبه ایستونکی مي وګرځوه، ای ربه ! زما توبه قبوله کړه، ګناهونه مي ومینځه، دعا مي قبوله کړه، دلیل مي ثابت او کره وګرځوه، زړه ته مي هدایت وکړه، ژبه مي په حق روانه او ثابته کړه، او له زړه نه مي حقد او کینې اوباسه.
دسختو الفاظو تشریح
(رهَّاباً): الرهب ویره او ډار او رهاب ډیر ویریدونکی،
(مخبتاً): مخبت یعني خاشع ، عاجز او په خشوع کې رښتینی او مخلص،
(أواهاً): اواه هم عاجزي کوونکی او ډیر ژړیدونکی،
(منيباً): منیب یعني توبه ایستونکی او الله ته رجوع کوونکی،
(حوبتي): الحوبه او الحوب ګناه ته وایې،
(حجتي): حجه یعني دلیل او منطق،
(سخيمة قلبي): د زړه دروه او حقد،
د دعا شرحه او تفصیل
په دې ستره او لویه نبوي دعا کې دوه ویشت سوالونه او عوښتنې راغلې دي دا د بنده مهمې غوښتنې او د دنیا او اخرت د نیکمرعي سوالونه دي چې هره یوه یې لاندي درته تشریح کوم.
1 – (رب أعني) یعني اي الله ستا د عبادت له پاره له تا نه مرسته او توفیق غواړم، داسي مرسته چې ستا عبادت په ښه توګه ترسره کړم او ته را څخه راضي شې، او په دیني او دنیوي ټولو چارو کې ستا مرسته غواړم، او ستا د دښمنانو په مقابله کې مرسته راسره وکړه.
2 – (ولا تُعن عليَّ) او څوک مي چې ستا له عبادته منعه کوي له هغه سره مرسته مکوه، لکه په بدو امر کوونکی نفس او انسي او جني شيطانان.
3 – (وانصرني) یعني په ټولو حالاتو کې بریا او غلبه راکړه، او ستا او ستا د دین پر دښمنانو مي برلاسی کړه، دا راز په نفس او انسي او جني شيطانانو مي هم برلاسی کړه، له دې جملې نه دا ټولې معناوې مراد کولی شو ځکه د مطلق مرستې ویل شوي دي او جمله عامه ده.
4 – (ولا تنصر عليَّ)، یعني مه مي مغلوب کوه، هیڅ ډول دښمن مه را باندي برلاسی کوه، او نفس اماره ته مي مه مغلوب کوه چې سمه لاره پریږدم او په کږه لاره روان شم.
5 – (وامكُر لي) مکر فریب او دوکې ته وایې او الله ته چې د “مکر ” نسبت وشي مطلب یې دا وي چې د هغه په دښمنانو په داسي حالت کې بلا او مصیبت نازل کړي چې هغوی یې فکر هم نه کوي، یعني ای الله چا چې ماته د شر او بدو اراده کړې وي په هغو خپل مکر نازل کړه، او مایې له شر او مکر نه خوندي کړه، شرح الأدب المفرد، 2/ 321.
6 – (ولا تمكر عليَّ) یعني زما دښمن ته وس مه ورکوه چې زما پر خلاف په خپل فریب او دوکه کې بریالی شي، دلته هم دښمن په عامه معنا اخیستلی شو یعني نفس لوامه او انسي او جني شیطانان او د دین دښمن.
7 – (واهدني) یعني ما ته هدایت وکړه او ماته سمه لاره وښیه او په هغه ثبات رانصیب کړه، هدایت دوه ډوله ده یو سمه او د خیر لار ورښودل او بل سمې لارې ته د برابریدلو توفیق او په سمه لاره ثبات، بنده چې کله له الله نه د هدایت سوال کوي باید دا معناوې یې په ذهن کې وي یعني اي الله سمه لاره راوښیه او په هغې د تګ توفیق راکړه او په هغه لاره ثبات رانصیب کړه چې تر مرګه په هغه ثابت پاته شم.
8 – (ويسّر الهُدى إليَّ) یعني د هدایت پیروي راته اسانه کړه، د مومن له پآره هدایت یواځنۍ موخه ده او په هدایت ثابت پاته کیدل اسانه ندي ډیر سخت دي نو ځکه مخکي د هدایت دعا وشوه او ورپسې د هدایت د اسانتیا دعا وشوه، د هدایت د اسانتیا مطلب داده چې ای الله د خیر اسباب راته برابر کړه ترڅو عبادت راته دروند نشي او له عبادت نه غافل نشم.
9 – (وانصرني على من بغى عليّ) څوک چې پر ما ناحقه تیری کوي د هغو په مقابل کې مرسته راسره وکړه، مخکي په عامه توګه د نصرت او مرستې سوال شوی و: (وانصرني ولا تنصر عليَّ) او دلته په ځانګړې توګه د مرستې او نصرت سوال شوی ده یعني په هغه چا مرسته غوښتل چې پر ما ناحقه تیری کوي، ځکه د ناحقه تیري کوونکي تیری زغمل ډیر سخت ده او په هغه باندي په مرسته او غلبه سره زړه ډاډه کیږي او د دښمن له شر نه خلاصون راځي.
10 –اللَّهُمَّ اجعلني لكَ شكَّاراً، ای الله ستا ډیر شکر ایستونکی مي وګرځوه، د دعا په مخکينۍ برخه کې له خلکو سره د اړیکو په برخه کې له الله نه غوښتنې وې، اوس له الله سره د اړیکو او اخلاص په اړه غوښتنې پیل شوې، څرنګه چې دا غوښتنې ډیرې مهمې او بیحده ضروري دي نو ځکه په جملو کې ټینګار او زیات اخلاص ښوونه شوې ده، لکه د جار او مجرور (لک) مخکي کول او د مبالغې الفاظ راوړل لکه: شکَّار، ذکَّار، رهَّاب او… (اللَّهم اجعلني لك شكَّاراً) شاکر یعني شکر ایستونکی او “شکار ” یعني ډیر شکر ایستونکی ای الله په غم او خوشالي کې په قول او عمل کې په پټه او ښکاره او په هر ډول نعمتونو مي ډیر شکر ایستونکی وګرځوه، او “لک ” یعني یواځي ستا له پاره ځکه ته د ټولو نعمتونو لوروونکی یې.
11 –(لك ذكَّاراً) یعني هر وخت، په هر حال کې، په ناسته او ولاړه، په پټه او ښکاره، په سهار او ماښام کې مي یواځي ستا له پاره ډیر ذکر کوونکی وګرځوه، ذکر په ټولو عبادتونو کې غوره او خورازیات فضیلت لرونکی او اسانه عبادت ده، نو ځکه د “ذکر ” سوال وکړل شو.
12 –(لك رهّاباً) یعني په ټولو حالاتو کې مي یواځي له تا نه ډیر ویریدونکی وګرځوه، په شپه او په ورځ کې، په سفر او حضر کې، او په پټه او ښکاره. که انسان یواځي له الله نه ویره خپله کړي او له نورو مخلوقاتو او حالاتو ونه ويریږي هماغه الله به یې په هرڅه کې کافي وګرځي.
13 –(لك مطواعاً) مطواع له “طوع ” نه ده “طَوْعاً اَوْ کَرْهاً ” او طوع اطاعت او پیروي ته وایې، یعني ای الله هر وخت او په هر حالت کې مي یواځي ستا ډیر اطاعت او پیروي کوونکی وګرځوه. چې ستا امرونه منم او ستا له خوا منعه شویو کارونو ته نه نږدې کیږم.
14 – (لك مخبتاً) د الله د لویې او جلال په وړاندي په زړه کې خشوع او عاجزي ته ” اخبات ” وایې یعني ای الله زما په زړه کې یواځي ستا له پاره عاجزي او خشوع پیدا کړه.
15 – (إليك أواهاً منيباً) یعني ای الله یواځي تاته مي رجوع کوونکی، ډیره عاجزي کوونکی او ژړیدونکی وګرځوه، انسان ډیر کمزوری دی هر وخت کیدی شي ګناه ورنه وشي خو که یو څوک الله ته ډیر رجوع کوونکی وي او په خپلو ګناهونو الله ته ژاړي او ځان ګرموي نو الله یې ګناهونه بښي.
16 –(ربّ تقبّل توبتي) مخکي د الله د ذکر او شکر غوښتنې وې او داراز الله ته د عاجزي او هغه ته د رجوع کولو غوښتنې وې په دې جملو کې د رجوع، انابت او توبې د قبلیدلو سوالونه دي لکه وایې: ای الله توبه مي قبوله کړه، او د توبې په شرایطو او ادابو یې پوره کړه.
17 –(واغسل حَوْبتي) یعني ګناه مي ومینځه، د مينځلو لفظ (غسل) یادونه ځکه شوې ده څو په پوره توګه د ګناهونو پاکول افاده شي.
18 –(وأجب دعوتي) یعني دعا مي قبوله کړه او زما له پاره یې ګټوره کړه، له هرې دعا سره باید د دعا د قبلیدو له پاره په ځانګړې توګه دعا مله شي، په دې سره په ښه توګه د بنده عاجزي ثابتیږي .
19 –(وثبّت حجّتي) دلیل او منطق مي ثابت کړه، دا هم د تیرو په څیر عامه دعا ده او خورا مهمه ده یعني په دنیا کې مي ستا د دښمنانو او د دین د مخالفینو په مقابل کې دلیل مزبوت او پیاوړی کړه، د دعوت، امر بالمعروف او نهي عن المنکر په لاره کې مي دلیل او منطق ثابت او کره کړه، داراز په قبر کې د ملایکو په ځواب کې. موږ د حق او باطل الفاظ ډیر اورو دا حق او باطل څه شی دي؟ د کومې خبرې کومې دعوې چې دلیل کره او ثابت وي هغه “حق ” ده او د کومې خبرې چې دلیل سست او کمزوری وي هغه “باطل ” ده، په دې دعا کې د دلیل د کره والي او ثبات غوښتنه دا معنا چې د حق د بیان له پاره مي دلایل کره او پاخه کړه.
20 – (واهدِ قلبي) زړه ته مي هدایت وکړه، زړه ته مي ستا معرفت، د حق پیژندنه، سمه لاره او هر د خیر کار ور وښيه، کله چې زړه سم او په سمه لاره روان شي ټول غړي او ټول بدن ور سره سمیږې.
21 – (وسدّد لساني) ژبه مي داسي کره او په سمه کړه چې یواځي په حق ګړیږې او هر وخت رښتیا وایې، د ژبې سموالی زیات ضروري ده په یوه حدیث کې راغلي چې د جهنمیانو زیاته برخه به د ژبې لَو جهنم ته رسولي وي.
22 –(واسلُلْ سخيمة قلبي) یعني له زړه نه مي حقد، دوکه، کینه او د مسلمانانو بد ايسيدل وباسه، دا راز د زړه نورې ناروغۍ او تیارکۍ مي له زړه وباسه.
درنو مسلمانانو وروڼو! کله چې د دې دعا په ټولو مطالبو او تفصیل پوه شوئ او په دې کې ځایرشوې ګټې درته معلومې شوې نو په کار ده چې دا مختصره او ګټوره دعا یاد کړو او خپل وِرد یې وګرځوو، ویل کیږې د امت لویو علماو او مشهورو پوهانو به دا دعا ډیره زیاته کوله، دا لنډه دعا یادول هیڅ سخته نده نو دومره ستره ګټه باید له لاسه ورنکړو، الله دې زموږ زړونه په سمه لاره برابر کړي.
د دعا متن
رَبِّ أَعِنِّي وَلَا تُعِنْ عَلَيَّ، وَانْصُرْنِي وَلَا تَنْصُرْ عَلَيَّ، وَامْكُرْ لِي وَلَا تَمْكُرْ عَلَيَّ، وَاهْدِنِي وَيَسِّرِ الهُدَى إِلَيَّ، وَانْصُرْنِي عَلَى مَنْ بَغَى عَلَيَّ، رَبِّ اجْعَلْنِي لَكَ شَكَّارًا، لَكَ ذَكَّارًا، لَكَ رَهَّابًا، لَكَ مِطْوَاعًا، إِلَيْكَ مُخْبِتًا أَوَّاهاً مُنِيبًا، رَبِّ تَقَبَّلْ تَوْبَتِي، وَاغْسِلْ حَوْبَتِي، وَأَجِبْ دَعْوَتِي، وَثَبِّتْ حُجَّتِي، وَاهْدِ قَلْبِي، وَسَدِّدْ لِسَانِي، وَاسْلُلْ سَخِيمَةَ قَلْبِي.