دديني مدرسو نصاب د وړتيا او نيمګړتيا په تله کې – (یولسمه برخه)
حامد افغان/
دموجوده نصاب نيمګړتياوې
دموجوده تعليمي نصاپ دنيمګړتياوپه لړکې زه هغه فنون اوعلوم بېل بېل رااخلم چې زموږ په نصاب کې دهغه ډېراهتمام کېږي کېدى شي په دې موضوع کې له مانه ډېري تېروتني وشي اويادمدارسو داستادانو طبيعتونه پرې خراب شي خوزه په پيل کې داسپيناوى کول غواړم چې داصلاح اودنوي کوول دخيرښېګڼې له موخې پرته بل هيڅ هدف اوموخه نلرم ــــ ان اريد الا الاصلاح مااستطعت:
کېدى شي ډېرخلک به زماهم اندي اوهمنظره هم وي خومتاسفانه چې داددې خلکو دزړونو يوه ارزوده اوتراوسه لا په زړونو کې پټه پرته ده. اوپه دې اړه چاکوم اقدام ندى کړى نوبناءً دازموږ لومړى ګام دى چې دارزوګانو له نړۍ نه راوتلى په عملي توګه يې وړاندې کول غواړو اوداطبعي ده چې هرانساني کاربې عيبه نه وي نو زموږ عبيونه موږته زموږ دصفانيت په برکت اوروې راوبښئ.اوخدای جل جلاله دې وکړي چې ددې ليکنې له لارې زموږ علماء کرام زموږ دزړونو درد احساس کړي اوپه دې موضوع له غوراوفکر وروسته دعملي ګامونو له پاره چمتوشي.
مخکې موددرس نظامي يادونه وکړه اوهغه علوم اوفنون موهم يادکړل چې په درس نظامي کې ويل کېدل نن هم تقريباً هغه علوم ويل کېږي خوالبته کتابونه پکې زيات شوي اوکم شوي دي امادازيادت اوحذف دکوم پروګرام ياسوچ اوفکرله مخې نده شوى بلکې هسې په غيرارادي توګه اويادځينې مشهوروعلماوو دزيادت نفوذ له کبله شوى دى لکه دبيلګې په توګه دهنديوعالم محمدفاروق چرياکوټى له خپل استاد مفتى محمديوسف نه روايت کوي چې هغه ويل:زموږ دطالبي په زمانه کې په عمومي توګه دسلم العلوم شروح نه ويل کېدل.بلکې دقاضى مبارک يوه شاګرد مولوى مدن اونوروبه خپلو شاګردانو ته
له سلم سره دسلم شرح قاضى مبارک هم تدريس کاوه. اودملاحسن شاګردانو به خپلو شاګردانو ته له سلم سره دخپل استاد ملاحسن شرحه هم تدريس کوله اوپه دې درسونوکې به په يوه بل نېوکې اواعتراضونه هم کېدل. نوځکه دوى ته ديوه بل کتابونه کتل هم ضروري و. چې په پايله کې يې داټول کتابونه په نصاب کې شامل شول چې بايدموږ يې نابللي مېلمانه اوياخپل سرى ګياه وبولو.
لکه مخکې مووويل چې دازياتونې دکوم پروګرام ياسوچ اوفکر په پايله کې نه دې رامنځته شوې نوددې په ځاى چې دازياتونې ګټه ولري تاوان يې رامنځته کړى اودډېرو زياتو خلکوعمرونه يې ضائع کړي دي .اوس دموجوده نصاب په مروجوفنونو اودهغودتدريس په طرز لنډې خبرې کوو اودهغو ځينې نيمګړتياوې په ګوته کوو که خداى وکړي چې دکوم نوښت ياابتکار له پاره لومړى ځېنه شي اوزموږ علماء دروان مروج نصاب کړمواودتدريس دناچله طرزونو کمزوري ته متوجه شي.
منطق اوفلسفه:
ددې ليکنې په لومړۍ برخه کې موږ دمنطق اوفلسفې په اړه اوږدتاريخي بحث وکړاوپه دې اړه موخبره دومره ځکه اوږده کړه چې دې فن زموږ علمي کړيو،علماو اوطلباوته ډېرسخت زيان رسولى په دې فنونوکې په شعوري ياغيرشعوري توګه ډېرزياتو خلکوخپل خواږه عمرونه ضائع کړي اوله بده مرغه لا يې ضائع کوي.
دمنطق اوفلسفې تقريباً شل پنځه ويشت کتابونه ويل کېږي په دېکې به ډېرو استادانو دامضره توصيه هم کوله چې فلانى کتاب په يويادوه ځله نه زده کېږي داستونزې مخکې بيخې زياتې وې اواوس الحمدلله يوڅه کمې شوې دي خوبياهم په مختلفو ځايونوکې دامشکل شته.زموږ لويه ستونزه داده چې موږ له نړۍ اوپه نړۍ کی چی څه تېرېږی له هغه نه ګوښه او ناخبره پاتی ېو . موږ دنړۍ له نويوپرمختګونوسره پوره بلدتيانلرو،موږ تقريباً دتمدن له کاروان نه شاته پاته يو اودعصر په ژبه نه پوهېږو.زموږ په مخکېني بحث کې دفلسفې اومنطق په اړه ډېرتفصيلات بيان شول اوداموثابته کړه
چې ديونان فلسفه سوونه کاله مخکې دامت علماو ردکړې اودمنطق اهميت هم يواځې دومره پاته ده چې په ځينې خالص شرعي کتابونولکه تفسير اوځينې نوروکې متقدمينو علماو منطقي اصطلاحات کارولي دي؛نوله هغوى سره دبلدتيا له پاره دمنطق څومحدود اوډېرکم کتابونه لوستل يوڅه ګټه لري امافلسفه خوله ډېرپخواراهيسې بيخي دبحث فن خلک نه بولي په ځانګړې توګه دفلسفې دالهياتو بحثونه ټول کفر يات اوپه هغه بحث کې ديونانيانو اصطلاحات په خوله تکرارول هم له شرعي نطقه نظره دګناه خبره ده .
پاتې شووفلکيات ،رياضيات،اوطبعيات نوديونانى فلسفې دابرخې په ننۍ اصطلاح کې OutTo datياله تاريخه تېری بلل کېږي نن په دې اړه دلويديځ علوم اوسائنس دومره ترقي کړې چې هرڅه يې په مشاهده سره ثابت کړي دي اوداسې انکشافات شوي دي چې په غبرګو سترګو ړانده هم له هغه نه انکارنه شي کولاى.اودمنطق په اړه ځينې علماء وا يي چې ددې يوڅه کتابونه لوستل مهم دي ځکه له دې پرته دايراني اوخراساني علماوکتابونه نه شي لوستل کېدلاى اودمنطق داصطلاحاتو له پېژندلو پرته په هغوپوهېدل ګران دي داهم دومره په زړه پورې توجيه نه ده اوبايدددې خاصې توجيه له پاره په
هغوزړوشرابو اخته نه اوسو.
ايادفقهې اوپه ځانګړې توګه حنفي فقهې کتابونه کوم داسې اصطلاحات لري چې بې له منطقه نه زده کېږي ؟ داراز دحديثو شروح اوډېرتفاسير دې ته هيڅ اړتيانلري چې بايد مخکې منطق ورته وويل شي.
نودقرآن کريم اوحديثوفهم چې پرته له کوم تعقيداوپرته له منطقي بحثونو اوبې ځايه قال اقول نه ترلاسه کولاى شو بياولې بايدديوه شاګرد څوکاله عمر په څوبې ګټې فنونوکې برباد اوضائع کړل شي؟!!
اوبل مشکل داده چې ددې فنونو دتدريس طرزبلکل بېکاره بلکی ډېر مضر طرز ده دېوه معقولی ملا په اړه ېوه خبره مشهوره ده چې هغه به دشرح التهذيب په درس کې دملاجلال خبرې کولې اوپه ملاجلال کې به يې دشفا اوشرح اشارات خبرې کولې نتيجه به داشوه چې طالبان به له درس نه تش لاس پورته شول اوهغه خبرې به ددوى له سويې پورته وې وروسته به په خپله دې ملاصيب وويل چې ماخوپه درس کې زښته زياتې خبرې وکړې خوزما ټول تقرير زماله مصلى هاخوا نه دى تللى. دهنديو تکړه اوماهرعالم چې ډېرخوږ اوروان قلم هم لري مناظر ګيلاني په خپل کتاب (ياک وهندمين مسلمانو کانظام تعليم وتربيت(
دويم ټوک کې ليکي:په داډول درس سره يواځې دمدرس ځان ښوونه کېدى شي نورهېڅ نه اودنن په ګڼ شمېرفتنوکې داهم يوه فتنه ده له د اډول علم نه جهل ډېرغوره ده ددې معقوليانو ځان ښودنې ،اودمنطقو په کتابونوکې له ويښتنه نه يوست ايستل ،اودطالبانو وختونه ضائع کول ،دحمدالله په يوه خاص ځاى ((وجودرابطي)) په اونيو اوهفتو بحثونه کول .داهرڅه يواځې دماغي ورزش ده خوپه دين کې دماغي ورزشونه کول ډېرناسم اوغلط کارده.
داراز زموږ يوه لويه ستونزه داهم ده چې ديوه فن دمسائلو لورته اهميت کم وي بلکې ددې فن دکتابونوپه لفظي اوعبارتي مباحثو کې ډېروختونه ضائع کېږي اوديوه کتاب په الفاظو اوعباراتو کې بې ځايه بحثونه کېږي .دبيلګې په توګه د شمسيی دا عبارات رااخلو:
العلم اماتصورفقط وهو….اوس نو دقطبي ملاصاحب دلته اوږده بحثونه کړي چې د((هو)) ضمير تصورته راجع ده اوکه تصورفقط ته په دې بحث باندې قطبي اوميرصاحب څومخونه تورکړي دي اوس که دشمسيی ملاصيب د((هو)) په ځاى نفس مرجع ياده کړې وي داټول بحثونه به بې ځايه وو.
يالکه دنحو دکافيه لومړى کرښه :الکلمة لفط وضع لمعنى مفرد: په دې کرښه باندې زموږ بحثونه تقريباً ټول له موضوع وتلي دي بلکې دفن لغت بحثونه دلته دنحوې په په تقريباً ابتدائى کتاب کې بيانېږي نويوځاى موږ له موضوع وتل دګتاه !خبره بولواوبل ځاى په دې کرښه باندې يومدرس هم له اړوند باندنيو بحثونوپرته په مخ نه ځي !!
علماء ليکي چې ګناه کول دومره ډېره دوېري خبره نده طبعاً له انسان څخه ګناه کېږي اصلاً ډېره دوېري اوډېره بده خبره داده چې دګناه دخطراحساس ختم اوپه ګناه باندې دپيښماني احساس په سړي کې ختم شي.متاسفانه نن موږ له داوروستي مشکل سره لاس او ګريوان يوپه ټولېزه توګه له سوونو کلونو راهيسې په يوه بې معنافن اخته يو اولادابې معنا بوختيا روانه ده خوددې جرم اودوخت دضياع احساس نشته اوخداى خبر چې ترڅو به په دې علم اميزجهل کې راګېريو؟ !!
فالى الله المشتکى:
صرف اونحو