د حج د اداکولو طريقه (لنډ او مفصل(
عبدالشكور ممتاز
دحج د اداکولو طريقه
کله چې حاجي مقيات ته ورسي نو له هر څه لومړي بايد اودس يا غُسل وکړي غسل کول غوره دي، بيا احرام (يولنګ او يو څادر چې نوي يا منځل شوي وي) واغوندي او خوشبوئي به هم ووهي، دوه رکعته لمونځ د اداکولو وروسته به د حج نيت وکړي د نيت په پای کې به تلبيه ووايې او د تلبيې په الفاظو کې به کمی نه راولي .
کله يې چې تلبيه وويله نوحاجي پوره محرم شو او د عبثوخبرو، جنګ کولو، حلالي کولو ښکار کولو، خولۍ او پګړﺉ په سر کولو، سر اومخ پټولو، خوشبويي استعمالولو، ويښتانوخريلو، نوکانو اخيستلواو داسې موزو په پښو کولو څخه چې ښنګري پټوي بايد ځان وژغوري.
حمام ته ننوتل، غسل کول او د ملا څخه هميانۍ تړل ورته روا دي .
کله چې حاجې احرام وتاړه نو په هر لمانځه پسي به تلبيه ډېره ډېره وايې او هم به اوچتو ځايونو ختلو او ښکته کېدلو په وخت کې تلبيه وايي .
څه وخت چې مکي ته ورسيد کعبې ته به لاړشي او د هغې په ليدلو به تهليل او تکبير داسې ووايي: لااله الاالله والله اکبر، بيا به حجرالاسود ته مخ واړوي تکبير، تهليل او درود به ووايي، وروسته له هغې به لاسونه غوږونوته پورته کړي او که توان اوقدرت يې وي حجرالاس حجرالاسود به ښکل او مسحه کړي .
بيا به د بيت الله شريف او حطيم (حطيم هغه ځاي دي چې په بيت الله پورې اړه لري) په چاپير له ښي خوا نه په طواف شروع وکړي او اوه ګردشه به پوره کړي په داسې ډول چې په دريو لومړيو ګردشونو کې به پهلواني تګ کوي او په نورو څلورو ګردشونو کې به په عادي حال ګرځي .
که وسه يې کېدله نو په هرګردش او طواف په پای کې به حجرالاسود ته په رسېدو سره هغه ښکل او مسحه کړي او که وسه يې نه وه نو مخامخ به ورته ودرېږي او د هغې په لور به د امسا يا لاس په ورغزولو سره د مسح کولو په څېر اشاره کوي .
دا طواف سنت دی او د طواف قدوم په نامه يادېږي .
هرکله چې له طواف څخه وزګار شي نو بيا به دوه رکعته لمونځ په مقام ابراهيم او يا دجومات بل داسې ځای کې وکړي چې هلته امکان لري .
وروسته له هغو به په صفا وخېږي او د بيت الله په لور به مخ کړي، تکبير، تهليل او درود به ووايي او د لاسونو په پورته کولو سره به خپل ځان او نورو ټولو مؤمنانو ته د خير دعا وکړي. بيا به په عادي تګ سره مروي ته کوز شي. کله چې د صفا او مروي منځ ته ورسېږي نو د ميلين احضرين (دوه شنوڅلو) ترمنځ به سعي او منډه وکړي او مروي ته به د رسېدو په وخت کې د بيت الله په لور مخ کړي او د صفا دعا ګاني به وکړي .
د صفا او مروي تر منځ تګ راتګ چې له صفا نه يې پيل کوي او په مروي يې ختموي ټول اوه ګردشه پوره کوي په داسې ډول چې هر ځل تګ يو ګردش او بېرته راتګ بل ګردش شمېرل کېږي .
د ذي الحجي د اتمې ورځې مناسک:
حاجي به د ذي الحجي د اتم ورځې (چې د ترويه ورځ يې بولي ) د سهار د لمانځه نه ورسته مینا ته لاړشي او نهمه شپه به هلته په مینا کې وکړي .
د ذي الحجي د نهمي ورځې مناسک: حاجي به د ذي الحجي په نهمه ورځ عرفات ته لاړشي او د لمر د زوال نه وروسته به د ماسپښين او مازديګرلمونځونه په يو آذان او دوه اقامتونو سره په يو وخت کې په جماعت وکړي او که چا په يواځې ځان سره بې له جماعت لمونځ کاوه نو د هر وخت لمونځ به بېل بېل او په خپل وخت اداکړي .
بيا به د عرفات په غونډۍ چې جبل الرحمت نوميږي ودريږي او په پوره عاجزۍ او زارۍ سره به د خير دعاګانې وکړي .
د بطن عُرينه نومي ځاي نه پورته د عرفات نور ټول ميدان د موقف (د دريدو ځاي) دي، کله کله چې لمر پريوځې نو حاجي به په آرام ډول مزدلفې ته لاړ شي او هلته به د مشعرالحرام سره نژدي شپه وکړي ځکه چې په دغه ځاي کې شپه کول مستحب دي .
همدلته به حاجيان د امام سره يو ځای د ماسخوتن په وخت کې د ماښام او ماسخوتن لمونځونه په يو اذان او يو اقامت په جماعت سره وکړي. خو که چا د ماښام لمونځ په لار کې يوازي کړي ؤ نو بيا پرې د لمانځه ګرځول لازم دي څو دامام سره يې په جماعت ادا کړي .
د ذي الحجي د لسمي ورځې مناسک :
کله چې په مزدلفه کې په حاجيانو سبا شي نو په تياره کې به د سهار لمونځ د امام سره په جماعت وکړي اوخپل ځان او نورو مسلمانانو ته به دعا وکړي. پرته له بطن محسر څخه د مزدلفې ټوله ځمکه موقف (د درېدو ) ځای شمېرل کېږي. بيا به د لمر ختلو نه مخکې د عقبې جمرې د ويشتلو لپاره د مینا په لور روان شي اوهلته به په اوو کاڼو جمره وولي .
کله چې له جمري ويشتلو نه وزګار شي نو بيا به ذبح (حلاله )وکړي او خپل سر او سنت به هم وخروي. بيا به مکي ته راشي طواف زيارت به وکړي، اوس د احرام ټولې پابندي ختمي شوي .
د اختر له درېيمې ورځې نه وروسته د دې طواف کول مکروه دي او په وروسته کوونکو يې دم لازميږي .
د ذي الحجي د يوولسمي او دولسمې ورځې مناسک :
حاجيان به په دغو ورځو مینا ته ځې او د زوال نه وروسته به درې واړه جمري ولي د جمرو ويشتلو په وخت کې به تکبيرونه وايې او بيا به دعا کوي د جمري ويشتل به له هغې جمري څخه پيل کوي کومه چې مسجد حنيف ته نژدي ده. په پای کې به د عقبی جمره وولي بيا به بېله ځنده مکې ته ځي او په محصب نومي ځای کې به کوز شي او حرم ته به ننوځي او د بيت الله شريف طواف به پرته له پهلوانۍ وکړي. دا طواف په اطرافي حاجيانو واجب دي او د طواف وداع په نوم يادېږي .
په مکه کې په اوسيدونکو حاجيانو باندې دا طواف نشته .
ښځه په ټولو ذکر شوو حالاتو کې د نر په شان ده، خو د نر سره دومره فرق لري چې ښځه سرنه لوڅوي، آواز به نه اوچتوي، د ميلين احضرين ترمنځ د تګ راتګ په وخت کې به سعي او منډه نکوي، سربه نه خروي او په ټولو مراسمو کې به مخ سوڅ ساتي مګر د مخالت کولو په صورت ورباندې دم يا صدقه لازميږي .
د حج ارکان، واجبات او سنتونه
الف- د حج ارکان: هغه افعال دي چې که له حاجي څخه پاتې شي نوحج يې نه صحيح کېږي اوهغه دري دي 1- په عرفات دريدل 2- طواف زيارت يا افاضه 3- احرام
د حج واجبات :
1- له مقياتو څخه احرام تړل
2- په طواف کې بل چاته زحمت نه رسول .
3- د طواف نه ورسته دوه رکعته لمونځ کول .
4- په اوداسه سره طواف کول .
5- د حجرالاسود نه په طواف پيل کول .
6- د بيت الله او حطيم په چاپير طواف کول .
7- په طواف کې بل چا ته زحمت نه رسول .
8- سعي د صسعي د صفا څخه شروع کول او په مروي پاي ته رسول .
9- په سعي کې اوه کردشه پوره کول .
10- د عرفي د ورځي د زوال نه ورسته تر ماښام پورې په عرفات ودريدل .
11- په مزدلفه کې د مشعرالحرام سره يوه شيبه ودريدل .
12- د اختر په ورځو کې د عقبي جمرې ويشتل .
13- د حج يا عمرې په پاي کې د ويښتانو خريل يا لنډول .
14- د اختر په اوله ورځ قرباني کول (د څاروي حلالول) اول ذبح بيا د ويښتانو خريل
15- د صفا او مروي د سعي کولو لپاره نيت کول .
16- طوا ف صدر کول
که له حاجي څخه کوم واجب عمل ترک شي نو دم (د څاروي حلاول ) پري لازمېږي که يې دا په توان کې نه وي يعني اقتادی توان ونه لري نو لس روژي به نيسي دري ورځې په مکه کې او پاتي چې کله کور ته ورسيږي .
د حج سنتونه
1- د احرام تړلو لپاره غسل .
2- طوا قدږم کول .
3- د احرام تړلو په وخت کې خوشبويي استعمالول.
4- تلبيه ويل
5- په هغه طوا کې د پهلوانۍ پيښي کول چې وروسته ترې د صفا او مروی سعي کيږي .
6- په طوا کې د پيهلوانۍ پيښي کول .
7- د طوا يت کول .
8- د طواف ګردشونه .
9- د طوا ګردشونه په پرله پسې ټوګه سرته رسول .
10- د سعي ګردشونه په پرله پسي ډول کول .
11- د عرفات لپاره په منا کې شپه کول .
12- په عرفات کې د ماسپښين او مازديګر لمونځونه يو ځای د ماسپښين په وخ په حماعت ادا کول .
13- تر عرفات وروسته په مزدل کې شپه کول
14- په عرات کې د صخري (ډبرين ځای)سره ودرېدل
